आयपीओ म्हणजे काय? What is an IPO?

आयपीओ म्हणजे “इनिशियल पब्लिक ऑफरिंग” (Initial Public Offering). एखादी कंपनी पहिल्यांदाच आपले शेअर्स (shares) सार्वजनिक गुंतवणूकदारांना विकायला काढते तेव्हा त्याला IPO म्हणतात.  याचा अर्थ असा होतो की आतापर्यंत खास लोकांच्याच हातात असलेल्या कंपनीच्या मालकी हक्काचा एक छोटासा वाटा आता सर्वसामान्य लोकांनाही विकत घेता येतो.

कंपन्यांना आयपीओ का महत्वाचे असतात?

IPO कंपन्यांना मोठ्या प्रमाणात भांडवल उभारणी करण्यासाठी मदत करते. या पैशांच्या आधारे कंपनी आपला व्यवसाय वाढवू शकते, नवीन तंत्रज्ञान विकसित करू शकते किंवा कर्ज फेडू शकते.

हा ब्लॉग तुमच्यासाठी काय आहे? 

मित्रांनो, शेअर बाजारात गुंतवणूक करणं थोडं गुंतागुंतीचं वाटतं ना? पण घाबरू नका!  हा ब्लॉग तुमच्यासाठीच आहे.  आज आपण IPO मध्ये कशी गुंतवणूक करायची ते सोप्या भाषेत समजून घेऊ.

येत्या काळात शेअर बाजार कसं दिसणार? 

हे सांगणं थोडं अवघड आहे.  शेअर बाजार हा जगातील अर्थव्यवस्थेवर अवलंबून असतो.  पण तुम्ही काळजी करू नका, आयपीओमध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी कंपनीची माहिती नीटनेटका वाचा आणि तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.

शेअर बाजाराचं भविष्य काय? आणि आयपीओमध्ये कसं गुंतवणूक करायची?

 तुम्ही मला नेहमी विचारता “आयत्या वेळात शेअर बाजार कसं दिसणार?”  हे सांगणं ज्योतिष नाही तर “टेक्निकल अॅनालिसिस” (technical analysis) आणि “जागतिक अर्थव्यवस्था” यांचं मिश्रण आहे.  असं म्हणायला  हे तज्ञानांचं क्षेत्र आहे.  मग आयपीओमध्ये कसं गुंतवणूक करायची ते कळायचं कसं?  काळजी नको, तुमच्या “शेअर बाजार सहेली”कडे सगळ्या उत्तरांची चावी आहे!

IPO ओची प्रक्रिया 

सामान्यपणे, आयपीओची प्रक्रिया अशी असते –

• कंपनी “अंडररायटर” (underwriter) नावाच्या आर्थिक संस्थांची मदत घेते. हे अंडररायटर कंपनीचे शेअर्स विकून देण्याची जबाबदारी घेतात.
• अंडररायटर लोकांना किंमत आणि किती शेअर्स हवेत याची माहिती घेऊन अर्ज मागवतात.
• अर्जानुसार शेअर्स वाटप केले जातात.
• शेअर्स स्टॉक एक्सचेंजवर (stock exchange) लिस्ट होतात आणि सार्वजनिक गुंतवणूक सुरु होते.

IPO – तुमच्यासाठी फायद्याचा सौदा?

आयपीओमध्ये गुंतवणूक करणं म्हणजे नव्या कंपनीच्या वाटचाली सहभागी होणं.  कंपनी यशस्वी झाली तर तुमच्या गुंतवणुकीची किंमत वाढण्याची शक्यता असते.  पण हे लक्षात ठेवा की आयपीओ ही देखील गुंतवणूक आहे आणि प्रत्येक गुंतवणूक जोखमीची असते.

आयपीओमध्ये गुंतवणूक करायचंय? (Do you want to invest in IPO?)

आज आपण कोण कोण आयपीओमध्ये गुंतवणूक करू शकतात आणि कोणत्या गोष्टींची आवश्यकता आहे ते बघणार आहोत.

• डिमॅट खाते आणि ट्रेडिंग खाते : IPO ध्ये सहभागी होण्यासाठी तुमच्याकडे डिमॅट खाते आणि ट्रेडिंग खाते असणं अगदीच आवश्यक आहे.  डिमॅट खाते तुमच्या शेअर्स ठेवण्यासाठी तर ट्रेडिंग खाते शेअर्स खरेदी-विक्री करण्यासाठी वापरलं जातं.
• ब्रोकरेजची किमान रक्कम):  प्रत्येक ब्रोकर (broker) ची IPO ध्ये सहभागी होण्यासाठी किमान रक्कम असू शकते.  हे  गुंतवणूक करायची रक्कम नसून, फक्त एप्लीकेशन फी (application fee) सारखं असतं.
• गुंतवणूकचा इतिहास : काही ब्रोकर फक्त “अनुभवी गुंतवणूकदार”  यांनाच IPO मध्ये सहभागी करून घेतात.  म्हणजे तुमचा आधी शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्याचा अनुभव असणं गरजेचं असू शकते.
• प्रीमियम किंवा खास ग्राहक गट : काही ब्रोकर फक्त त्यांच्या “प्रीमियम” (premium) किंवा “खास ग्राहक गट”  मधील लोकांनाच IPO मध्ये सहभागी करून घेतात.  हे त्यांच्या गुंतवणूक रकमेवर किंवा गुंतवणूक इतिहासावर अवलंबून असू शकते.
• घराती मालमत्ता: काही वेळा काही ब्रोकर तुमच्या घराती मालमत्तेची किंमत विचारात घेऊ शकतात.  हे देखील तुमच्या गुंतवणूक करण्याची क्षमता ठरवण्यासाठी केलं जाऊ शकतं.

शेअर्स मागवा 

पात्रता ठीक झाली तर, मग पुढचं काय?  आता तुम्हाला आवडलेल्या आयपीओमध्ये किती शेअर्स हवेत ते तुमच्या ब्रोकरकडे कळवावं लागेल.  हे साधारणपणे ऑनलाईन (online) किंवा ऑफलाईन (offline) करता येतं.

काही वेळा IPO मध्ये विकायला जाणारे शेअर्सपेक्षा जास्त अर्ज येऊ शकतात.  म्हणजे मागणी जास्त आणि पुरवठा कमी!  अशा वेळी “लॉट सिस्टमन” वापरलं जातं.  म्हणजे कितीतरी निश्चित शेअर्सचा एक “लॉट” बनवला जातो आणि अर्ज करणाऱ्यांना लॉट मिळण्यासाठी रँडम निवडणूक होते.

ऑर्डर द्या

तुम्ही किती शेअर्स मागवलेत आणि तुमच्या मनात असलेली किंमत सांगितल्यानंतर तुमचा ब्रोकर तुमच्यासाठी ऑर्डर (order) देईल.  हे देखील ऑनलाईन किंवा ऑफलाईन करता येतं.

आता फक्त वाट पाहावी लागते!  IPO शेअर्स वाटप झाल्यानंतर तुम्हाला तुमच्या ब्रोकरकडून कळवले जाईल.  जर तुम्हाला शेअर्स मिळाले तर ते तुमच्या डिमॅट खात्यात जमा होतील.

आयपीओमध्ये गुंतवणूक करायची? काही गोष्टी लक्षात घ्या 

रिस्क घेण्याची तुमची तयारी? 

आधी गोष्ट म्हणजे तुमची “रिस्क घेण्याची क्षमता”.  शेअर बाजारात प्रत्येक गुंतवणूक जोखमीची असतेच.  काही IPO सुपरहिट होतात तर काही फ्लॉप होतात.  म्हणून तुमची किती रिस्क घेण्याची तयारी आहे ते बघा.

किती काळासाठी गुंतवणूक?

दुसरी महत्वाची गोष्ट म्हणजे तुमचा “गुंतवणूक क्षितिज”.  तुम्ही किती काळासाठी ही गुंतवणूक करणार आहात?  IPO दीर्घकालीन गुंतवणूक असावी.  शेअर बाजारात चढउतार असतात पण दीर्घकालात बाजार वरचढ असतो.

अपेक्षा आकाशात नाही

तिसरी महत्वाची गोष्ट म्हणजे तुमच्या “अपेक्षा” IPO मध्ये लॉटरी लागणार नाही हे लक्षात ठेवा.  बरं, चांगला परतावा मिळवण्याची शक्यता असते पण “झटपट श्रीमंत” होणार नाही.  गुंतवणूक करताना रिअलिस्टिक (realistic) अपेक्षा ठेवा.

कंपनीची माहिती बारकाईने वाचा 

IPO मध्ये सहभागी होण्यापूर्वी कंपनीची माहिती बारकाईने वाचा.  कंपनीची “एस-1 प्रॉस्पेक्टस्” (S-1 Prospectus) नावाची कागदपत्रे असतात ज्यामध्ये कंपनीचा इतिहास, आर्थिक स्थिती आणि भविष्याचे प्लॅन्स असतात.  या माहितीचा अभ्यास करूनच निर्णय घ्या.

आयपीओमध्ये गुंतवणूक – फायदे काय?

विविधता IPO मध्ये सहभागी होणं म्हणजे तुमच्या गुंतवणूक “पोर्टफोलिओ” (portfolio) ला विविधता  देणं. आधीच तुमच्याकडे काही मोठ्या कंपन्यांचे शेअर्स असतील तर आयपीओद्वारे नवीन क्षेत्रातील कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करून तुमच्या गुंतवणूकाला विविधता देता येते. यामुळे एका क्षेत्रात नुकसान झालं तरी दुसऱ्या क्षेत्रातून तुम्हाला फायदा होऊ शकतो.

शेअर बाजाराचं भविष्य – तज्ञांचा सल्ला घ्या 

IPO आणि शेअर बाजाराचं भविष्य कसं असेल याबद्दल मी काही ठोक  वाक्य सांगू शकत नाही.  शेअर बाजार हा जटिल आहे आणि त्याचं भविष्य “जागतिक अर्थव्यवस्था” , “सरकारी धोरणे”आणि अनेक गोष्टींवर अवलंबून असतं.

म्हणूनच IPO निवडताना आणि दीर्घकालीन गुंतवणूक करण्यासाठी “टेक्निकल अॅनालिसिस” (technical analysis) आणि “मार्केट ट्रेंड” (market trend) यांचा अभ्यास करणारे तज्ञ  आणि “फायनान्शियल अॅडव्हायजर” (financial advisor) यांचा सल्ला घेणं फायद्याचं ठरेल.

आयपीओ – रिस्क आहेच! 

उच्च जोखिम :  हे लक्षात ठेवा की आयपीओमध्ये गुंतवणूक करणं म्हणजे “उच्च जोखिम” घेणं.  कंपनी नवी असते आणि तिचा ट्रॅक रेकॉर्ड नसतो.  म्हणूनच गुंतवणूक करण्यापूर्वी सजग रहा .

• कमी परतावा :  काही वेळा IPO मध्ये लिस्ट झाल्यानंतर कंपनीचे शेअर्स काही वर्ष “कमी परतावा”) देतात.  म्हणजे लिस्टिंगच्या दिवशी मिळालेला उत्साह काही वर्षांनी निराशा मध्ये बदलू शकतो.
• यशस्वी नाहीच सगळे :  आणखी एक महत्वाची गोष्ट म्हणजे सगळे IPO यशस्वी होत नाहीत.  काही कंपन्यांचे शेअर्स लिस्ट झाल्यानंतर खाली येऊ शकतात.  म्हणूनच कंपनीची माहिती बारकाईने वाचूनच निर्णय घ्या.

आयपीओ विकत घेण्यासाठी कोणत्या ब्रोकरेज वापरू?

आता IPO विकत घेण्यासाठी तुम्ही कोणत्या “ब्रोकरेज” (brokerage) वापरू शकतात ते बघूया.  हे लक्षात ठेवा की अमेरिकेच्या (Amerika) या  ब्रोकरेज कंपन्यांची (brokerage कंपन्यांची) उदाहरणं आहेत. भारतामध्ये गुंतवणूक करायची असल्यास तुमच्या भारतीय ब्रोकरशी  कनेक्ट व्हा.

• टीडी अमेरीट्रेड (TD Ameritrade)
• फिडेलिटी (Fidelity)
• चार्ल्स श्वाब (Charles Schwab)
• ईट्रेड (ETrade)

हे लक्षात ठेवा की IPO मध्ये सहभागी होण्यासाठी तुमच्या ब्रोकरकडे विशिष्ट अटी असू शकतात.  त्याबद्दल तुमच्या ब्रोकरशी बोला आणि तुमच्या पात्रतेची चौकशी करा.

निर्णय तुमचाच 

IPO मध्ये गुंतवणूक करायची की नाही हा निर्णय शेवटी तुमचाच .  मी तुम्हाला फक्त माहिती देण्याचा प्रयत्न केला आहे. IPO मध्ये चमक असू शकते पण त्यासोबतच जोखिम  आहे हे लक्षात ठेवा.

काय करावं तर मग? आयपीओमध्ये सहभागी होण्यापूर्वी काय करावं?

• मार्केट ट्रेंड समजून घ्या : शेअर बाजाराची सद्यस्थिती) आणि भविष्याची दिशा समजून घ्या.
• कंपनीचा अभ्यास करा: ज्या कंपनीच्या आयपीओमध्ये तुम्ही सहभागी होणार आहात त्या कंपनीचा सखोल) अभ्यास करा. कंपनीची आर्थिक स्थिती, उत्पादने आणि भविष्याची योजना यांची माहिती मिळवा.
• तज्ञांचा सल्ला घ्या : शेअर बाजाराचे तज्ञ आणि “फायनान्शियल अॅडव्हायजर” (financial advisor) यांचा सल्ला घेणं फायद्याचं ठरेल. ते तुमच्या गुंतवणूक ध्येय लक्षात घेऊन मार्गदर्शन करतील.

आयपीओ – करायचा की नाही? 

काय पाठ करायचं? 

• IPO मध्ये गुंतवणूक करणं म्हणजे थोडं जोखिम घेणं. म्हणूनच सजग रहा आणि सखोल अभ्यास करा.
• तुमच्या गुंतवणूक ध्येयांना अनुसरून निर्णय घ्या. दीर्घकालीन  फायद्यासाठी गुंतवणूक करा.
• IPO मध्ये सहभागी झाल्यानंतरही कंपनीच्या कामगिरीवर लक्ष ठेवा.
• शेअर बाजारात चढउतार असतोच पण घाबरून नका. दीर्घकालीन गुंतवणूक फायद्याची ठरू शकते.

(हा ब्लॉग केवळ माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि आर्थिक सल्ला मानला जाऊ नये. गुंतवणुकीचे कोणतेही निर्णय घेण्यापूर्वी कृपया पात्र आर्थिक सल्लागाराचा सल्ला घ्या)