`बोनस` हा शब्द मराठीत `अतिरिक्त` किंवा `उत्तेजना` अशा शब्दांसह वापरला जातो. बोनस म्हणजे एक प्रकारच गिफ्ट असते. गिफ्ट म्हंटल कि खूप जास्त उत्साह वाटते ,बरोबर ना ? कधी तुमच्या फॅमिली मेंबर्स ने तर कधी तुमच्या मित्राने तुम्हाला गिफ्ट दिल असेल.

बोनस शेअर्स ( Bonus Shares) सुद्धा असेच एक गिफ्ट असते जे तुम्हाला एखाद्या कंपनीकडून मिडते.

शेअर मार्केट  गुंतवणूक करणाऱ्या प्रत्येकासाठी कंपनीकडून येणारे वेगवेगळे शब्द आणि घोषणा समजून घेणे आवश्यक असते. या शब्दांपैकीच एक म्हणजे `बोनस शेअर्स.` गुंतवणूकदारांसाठी बोनस शेअर्स ही एक चांगली गोष्ट असते का? याचा त्यांच्या गुंतवणुकीवर काय परिणाम होतो? या प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेण्यासाठी बोनस शेअर्स म्हणजे काय, ते कसे दिले जातात आणि त्यांचे फायदे आणि तोटे काय आहेत यांची सखोल माहिती आपल्याला आवश्यक आहे.

बोनस शेअर्स नक्की काय आहे ?What is mean by Bonus Shares?)

बोनस शेअर्स ( Bonus Shares) हे अतिरिक्त शेअर्स आहेत जे कंपनी सध्याच्या शेअर होल्डरला मोफत वितरित करते  व त्यासाठी कोणतेही एक्सट्रा पैशे द्यावे लागत नाही.हे शेअर्स कंपनीच्या जमा रकमेतून दिले जातात. सोप्या भाषेत सांगायचे तर कंपनी आपल्या चांगल्या कामगिरीमुळे आणि मजबूत आर्थिक स्थितीमुळे गुंतवणूकदारांना एक प्रकारे बक्षीस स्वरूपात हे शेअर्स देते.

 उदाहरणार्थ, समजा तुम्ही एका कंपनीचे 100 शेअर्स ₹100 प्रति शेअर दराने खरेदी केले आहेत. कंपनीने 2:1 च्या प्रमाणात बोनस शेअर्स जाहीर केले तर तुम्हाला प्रत्येक 100 शेअरसाठी 200 बोनस शेअर्स मिळतील. याचा अर्थ तुमच्या एकूण शेअर्सची संख्या 300 (100 + 200) होईल.

बोनस शेअर्सचे फायदे:(Benefits of Bonus Shares)

बोनस शेअर्सचा ( Bonus Shares) गुंतवणूकदारांवर सकारात्मक परिणाम होतो. चला तर त्यांचे काही फायदे जाणून घेऊया:

गुंतवणुकीची रक्कम वाढते: बोनस शेअर्स मिळाल्यामुळे तुमच्या एकूण शेअर्सची संख्या वाढते. त्यामुळे तुमची गुंतवणुकीची रक्कमही वाढते. हे गुंतवणूक दीर्घकालीन असल्यास फायदेशीर ठरते.

भविष्यातील लाभांश वाढतो: कंपनी लाभांश जाहीर करते तेव्हा तो प्रत्येक शेअरवर दिला जातो. बोनस शेअर्समुळे तुमच्याकडे अधिक शेअर्स असतील तर तुम्हाला मिळणारा लाभांशही वाढतो. दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांसाठी हा मोठा फायदा आहे.

कंपनीमधील मालकी हक्क  वाढतो: बोनस शेअर्स मिळाल्यामुळे तुम्ही कंपनीमध्ये अधिक  शेअरहोल्डर बनता.

कंपनीच्या बाजारपेठेतील विश्वास वाढवते: बोनस शेअर्स जाहीर करणे हे कंपनीच्या मजबूत आर्थिक स्थितीचे आणि गुंतवणूकदारांवर असलेल्या विश्वासाचे द्योतक आहे. यामुळे कंपनीच्या प्रतिष्ठेत वाढण्यास मदत होते आणि भविष्यात गुंतवणूक आकर्षित होण्याची शक्यता वाढते

गुंतवणुकदारांचा उत्साह वाढवते: बोनस शेअर्स मिळाल्याने गुंतवणूकदारांचा कंपनीवरचा विश्वास आणि उत्साह वाढतो. त्यामुळे ते दीर्घकालीन गुंतवणूक करण्याकडे अधिक प्रवृत्त होतात.

बोनस शेअर्स मिळवण्यासाठी काय करावे? (What to do to get Bonus Shares?)

बोनस शेअर्स मिळवण्यासाठी खालील दोन गोष्टींची पूर्तता करणे आवश्यक आहे:

रेकॉर्ड डेट: कंपनी बोनस शेअर्स जाहीर करते तेव्हा त्यासोबतच एक रेकॉर्ड डेट देखील घोषित करते. या रेकॉर्ड डेटच्या दिवशी कंपनीचे  शेअरहोल्डर असणे आवश्यक आहे. म्हणजेच, जर तुम्ही रेकॉर्ड डेटच्या दिवशी कंपनीचे  शेअरहोल्डर नसाल तर तुम्हाला बोनस शेअर्स मिळणार नाहीत.

डिमॅट खाते: तुमचे शेअर्स तुमच्या डिमॅट खात्यात असणे आवश्यक आहे. फिजिकल शेअर्स असतील तर बोनस शेअर्स मिळवणे शक्य होणार नाही.

बोनस शेअर्स आणि स्टॉक स्प्लिटमधील फरक: (Difference Between Bonus Shares and Stock Shares)

बोनस शेअर्स आणि स्टॉक स्प्लिट यांचा गुंता गुंजन होतो. दोन्ही परिस्थितींमध्ये शेअर्सची संख्या वाढते. पण त्यांचा अर्थ आणि परिणाम वेगळे असतात.

बोनस शेअर्स: कंपनी जमा रकमेतून नवीन शेअर्स जारी करते. यामुळे कंपनीच्या मालकी हक्काचे ढोल (equity) वाढते.

स्टॉक स्प्लिट: कंपनी विद्यमान शेअर्सचे विभाजन करते. उदाहरणार्थ, 1:2 च्या स्टॉक स्प्लिटमध्ये प्रत्येक शेअर दोन शेअर्समध्ये विभाजित केले जाते. या प्रक्रियेमुळे कंपनीच्या मालकी हक्काचे ढोल (equity)मध्ये कोणताही बदल होत नाही. फक्त प्रत्येक शेअरची किंमत कमी होते.

बोनस शेअर्सचा निर्णय कसा घेतला जातो? (How Bonus Shares are decided)

कंपनीच्या मंडळामार्फत बोनस शेअर्स जारी करण्याचा निर्णय घेतला जातो. मंडळ कंपनीच्या आर्थिक स्थिती, भविष्यातील योजना आणि दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांवरच्या विश्वासाचा विचार करून हा निर्णय घेते. कंपनीच्या जमा रकमेची (retained earnings) स्थिती बघूनच बोनस शेअर्स देण्याचा निर्णय सामान्यतः घेतला जातो.

बोनस शेअर्स मिळवण्यासाठी पात्रता (Eligibility criteria for Bonus Shares)

बोनस शेअर्स मिळवण्यासाठी कंपनीच्या शेअर्स रेकॉर्ड डेट (record date) रोजी किंवा त्याच्या आधी गुंतवणूकदाराच्या डिमॅट खात्यात असणे आवश्यक असते. रेकॉर्ड डेट ही कंपनी निश्चित करते आणि त्याची माहिती गुंतवणूकदारांना आगाऊ कळविली जाते. जर एखाद्या गुंतवणूकदाराने रेकॉर्ड डेटच्या आधी शेअर्स खरेदी केले तर त्यांना बोनस शेअर्स मिळण्याचा अधिकार आहे. परंतु त्यासाठी शेअर्स त्यांच्या डिमॅट खात्यात जमा झालेले असणे आवश्यक आहे.

शेअर मार्केटत गुंतवणूक करताना लक्षात ठेवण्यासारखे मुद्दे:

बोनस शेअर्स (Bonus Shares) हा गुंतवणूकदारांसाठी सकारात्मक संकेत असला तरीही शेअर मार्केटत गुंतवणूक करताना काही मुद्दे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहेत.

कंपनीची आर्थिक स्थिती: बोनस शेअर्स हा एकमेव निर्णय घेण्याचा आधार न ठेवता कंपनीची एकूण आर्थिक स्थिती, व्यवस्थापन आणि भविष्यातील वाढीची क्षमता यांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक आहे.
दीर्घकालीन गुंतवणूक धोरण: शेअर मार्केटत दीर्घकालीन गुंतवणूक अधिक फायदेमद ठरते. त्यामुळे तात्कालिक चढउतारांवर भरवसा न ठेवता कंपनीच्या दीर्घकालीन वाढीकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे.
गुंतवणूक सल्लागाराचा सल्ला: गुंतवणूक निर्णय घेण्यापूर्वी अनुभवी गुंतवणूक सल्लागाराचा सल्ला घेणे फायदेमद ठरू शकते.

शेअर मार्केटतील बोनस शेअर्सबद्दल अधिक माहिती: (More information about Bonus Shares)

भारतीय सिक्युरिटीज आणि विनिमय बोर्ड (SEBI) ची अधिकृत वेबसाइट [SEBI official website on stock market ON sebi.gov.in]

राष्ट्रीय स्टॉक एक्सचेंज (NSE) ची अधिकृत वेबसाइट [National Stock Exchange website on stock market ON nseindia.com]

मुंबई स्टॉक एक्सचेंज (BSE) ची अधिकृत वेबसाइट [Bombay Stock Exchange website on stock market ON bseindia.com]

गुंतवणूकदारांनी त्यांच्या ब्रोकरकडून किंवा आर्थिक नियोजकांकडूनही बोनस शेअर्सबद्दल अधिक माहिती मिळवू शकतात.

निष्कर्ष (Conclusion):

बोनस शेअर्स हे कंपनी आणि गुंतवणूकदार यांच्यासाठी सकारात्मक संकेत असतात. कंपनीच्या मजबूत आर्थिक स्थिती आणि भविष्यातील वाढीच्या संभावनांचे ते द्योतक असतात. त्यामुळे बोनस शेअर्स मिळणे हा गुंतवणूकदारांसाठी फायद्याचा करार असतो. गुंतवणूक वाढवणे, भविष्यातील लाभांश वाढवणे आणि कंपनीमधील मालकी हक्क वाढवणे हे याचे काही प्रमुख फायदे आहेत.

मात्र, कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी कंपनीची संपूर्ण आर्थिक स्थिती आणि दीर्घकालीन वाढीची क्षमता यांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक आहे. बोनस शेअर्स हा केवळ एक पैलू आहे. शेअर मार्केट ात दीर्घकालीन गुंतवणूक धोरण राखणे आणि अनुभवी सल्लागाराचा सल्ला घेणे हे यशस्वी गुंतवणूकदार बनण्यासाठी अत्यंत महत्वाचे आहे.

 शेअर मार्केटत गुंतवणूक करणे हे जोखमीचे असते. म्हणून गुंतवणूक करण्यापूर्वी संपूर्ण माहिती घेणे आणि गुंतवणूक सल्लागाराचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.